مديران رسانه‌ها در برنامه ديروز، امروز، فردا درباره «اخلاق رسانه‌يي» سخن گفتند !

 

برنامه «ديروز، امروز، فردا» پنجشنبه گذشته به صورت زنده از شبكه سه سيما پخش شد و رضا مقدسي مديرعامل خبرگزاري مهر ، مهدي فضائلي مدير انتشارات سروش و همچنين الياس حضرتي مدير مسوول روزنامه «اعتماد» (به صورت تلفني) درباره اخلاق رسانه‌يي در فضاي سياسي كشور به بحث و تبادل نظر پرداختند. فضائلي در ابتداي برنامه با بيان اينكه در ابتدا ما (اهالي رسانه) بايد خودمان را مسوول بدانيم و تلاش كنيم خودمان را اصلاح كنيم، گفت: «رسانه‌ها نقش فوق‌العاده تعيين‌كننده‌يي دارند. اگر در درجه اول خود ِ رسانه‌ها مسائل اخلاقي را رعايت كنند و برخورد مناسبي با بد اخلاقي و بي‌اخلاقي‌هاي اجتماعي داشته باشند خيلي از اشكالاتي كه وجود دارد برطرف مي‌شود. ما نيازمند مجموعه رسانه‌هاي متدين هستيم. رسانه متدين يعني رسانه‌يي كه ديندار است. بر اساس توضيح برخي از بزرگان دين در چارچوب سه اصل قابل توضيح است؛ برآيند باورها و اعتقادات، احكام و پايبندي به آن و بخش سوم هم اخلاق! امروز خلأ فقه رسانه‌يي در فضاي رسانه كشور به‌شدت احساس مي‌شود. اساسا اين واژه چند سالي بيشتر نيست كه موضوعيت پيدا كرده است و بعضي از آقايان در قم و مشهد به اين موضوع پرداخته‌اند. در وهله اول بايد، بايد‌ها و نبايد‌ها شناخته شود و بعد فعالين حوزه رسانه در عمل از اين موارد استفاده كنند. اگر بتوانيم اين مسير را طي كنيم مي‌توانيم ادعا داشته باشيم كه به رسانه اسلامي دست يافته‌ايم.»مقدسي، مديرعامل خبرگزاري مهر هم در ابتداي برنامه با تاييد صحبت‌هاي فضائلي گفت: «در وهله اول ما بايد درباره اخلاق رسانه از خودمان شروع كنيم. بحث رسانه هم مثل ساير علوم اجتماعي يك پديده وارداتي است و آموزش‌هايي كه در فضاي دانشگاهي در اين زمينه داده مي‌شود تناسبي با مباني اسلامي و اخلاقي ما ندارد. نخستين اصلي كه در روزنامه‌نگاري تدريس مي‌شود اين است: خبري خوب است كه منفي باشد! خب اين موضوع با آموزه‌هاي اخلاقي و فكري ما چندان متناسب نيست، لذا فكر مي‌كنم بحث رسانه با آموزش صحيح بايد اصلاح شود كه بخشي از آن به تدوين مباني آموزشي صحيح باز مي‌گردد.»



فضائلي: آموزه‌هاي روزنامه‌نگاري وارداتي است

فضائلي در ادامه صحبت‌هاي مقدسي و با تاييد اين موضوع كه مباني آموزش روزنامه‌نگاري متعلق به غرب است، گفت: «مباني آموزشي ما در حوزه روزنامه‌نگاري و ارتباطات مباني وارداتي است و بعد از 30 سال هنوز نتوانسته‌ايم فكري به حال اين موضوع كنيم. كار عمده ما در اين سال‌ها ترجمه متون غربي بوده است. سرفصل‌هاي درسي در رشته روزنامه‌نگاري يا به صورت مستقيم ترجمه شده يا اگر تاليفي هم صورت گرفته، به‌شدت تحت تاثير متون ترجمه شده است. خيلي‌ها مي‌گويند روزنامه‌نگاري اسلامي يعني چي؟ يا بعضي‌ها بين رسانه و دين يك نوع تباين قائل هستند و معتقدند چون رسانه به طور كلي از دامن غرب متولد شده است نمي‌تواند اخلاق ديني و دين را منتقل كند. در صورتي كه اين ديدگاه درست نيست. مثل بقيه علوم انساني حوزه و دانشگاه بايد فكري به حال تدوين مباني اسلامي براي روزنامه‌نگاري كنند. البته الان حركاتي از سوي حوزه‌هاي علميه آغاز شده است، اگرچه اين كارها بايد زودتر آغاز مي‌شد اما اين مطالبه از سوي اصحاب رسانه‌ها و دانشگاهيان هم به صورت جدي مطرح نشده بود. از حدود سال 85-84 در ديدارهايي كه با برخي مراجع صورت گرفت اين مسائل مطرح و بعد پيگيري شد. يك بار امام در يكي از نطق‌هايشان فرمودند كه اگر روزنامه‌يي تيتر غيرواقعي بزند تا به فروش بيشتري برسد مصداق قش ِ در معامله است.»فضائلي با بيان اينكه اخلاق در فرهنگ رسانه‌يي غرب رعايت نمي‌شود گفت: «البته در متون غربي هم مباحث اخلاق در رسانه وجود دارد اما چون اساسا اخلاق در غرب با اخلاق در فرهنگ اسلامي تفاوت زيادي دارد، نمي‌تواند از نظر فرهنگ اسلامي ما مورد قبول باشد. يكي از مسائلي كه مي‌گويند، انعكاس واقعيت و بي‌طرفي رسانه است اما در عمل موارد زيادي در همين دو حوزه وجود دارد كه نقض اخلاق شده و به آن پايبند نيستند. در جريان حمله به عراق مي‌گفتند عراق سلاح‌هاي كشتار جمعي توليد كرده است اما وقتي رسانه‌ها متوجه اين موضوع شدند چقدر به اين موضوع پرداختند؟»



مقدسي: روزنامه‌ها، عملكرد حزبي دارند

مديرعامل خبرگزاري مهر با اشاره به عملكرد حزبي برخي رسانه‌ها گفت: «چون در فضاي سياسي كشور احزاب آن‌طور كه بايد و شايد در جايگاه خود قرار ندارند، برخي از رسانه‌ها و مطبوعات كاركردهاي حزبي پيدا كرده‌اند و به يك جريان سياسي تعلق يافته‌اند. اين موضوع باعث شده كه ادبيات جناحي در بخشي از رسانه‌ها ديده شود و برخي رسانه‌ها در منعكس كردن اخبار به منافع جناحي خود توجه مي‌كنند. چيزي كه بايد وفاق ملي را در همه رسانه‌ها به وجود بياورد توجه به منافع ملي و منافع مردم است. البته الان اكثر رسانه‌ها به منافع ملي توجه دارند اما گاهي اين موضوع دستخوش تغييرات مي‌شود. مصداق اين موضوع جريان فتنه 88 است كه من معتقدم علاوه بر خواصي كه در آن جريان مردود شدند برخي از اهالي رسانه‌ها نمره قبولي كسب نكردند. به اعتقاد من بخشي از اخلاق را بايد در محتواي رسانه جست‌وجو كنيم. محتواي رسانه بايد داراي ويژگي‌هايي نظير انصاف، در نظر گرفتن منافع ملي و جمعي و بيان حقايق باشد. بخش ديگر از اين اخلاق محصول اخلاق فردي اهالي رسانه است. اصحاب رسانه بايد استقلال فردي و عدم وابستگي به شخص يا يك جريان خاص را حفظ كنند و بدون دخالت دادن حب و بغض‌هاي شخصي به وظيفه خود عمل كنند.»



حضرتي: پنهان‌كاري و دروغ، ضد اخلاق است

در ادامه برنامه الياس حضرتي، مديرمسوول روزنامه «اعتماد» هم به صورت تلفني روي خط برنامه آمد. حضرتي در ابتداي برنامه با نگاهي به عملكرد «ديروز، امروز، فردا» گفت: «بعضي از برنامه‌هاي شما بسيار جذاب و ديدني است و گاهي آنقدر خوب عمل كرده‌ايد كه در تمام شبكه‌هاي خارجي را تخته كرده‌ايد اما امشب دو تن از عزيزاني كه وابسته به يك جريان سياسي هستند را دعوت كرده‌ايد، اين در حالي است كه اگر يكي ديگر از اصحاب رسانه كه تفكر متفاوت‌تري نسبت به دوستان داشتند، به صورت حضوري در برنامه حضور پيدا مي‌كرد، برنامه جذاب‌تر مي‌شد.»وي با بيان اينكه بيان حقيقت يكي از مسائل مهم در بحث روزنامه‌نگاري است، گفت: «اين يك اصل است كه اگر رسانه واقعيت‌ها را مورد بررسي قرار دهد جامعه به آن اقبال نشان خواهد داد. اخلاق رسانه‌يي محصول اهداف رسانه‌يي است. اصلي‌ترين موضوع اين است كه بدانيم اهداف رسانه چيست. مهم‌ترين رسالت يك رسانه آگاهي و اطلاع‌رساني به جهت كشف و نشر حقيقت است. اگر ما هدف رسانه را كشف و نشر حقيقت بدانيم ضد اخلاق، پنهان كاري و كذب عنوان مي‌شود. اصل بر اين است كه ما واقعيت را بگوييم. مردم نياز دارند تا در جريان واقعيت‌ها قرار بگيرند البته يك سري تبصره‌ها و خط قرمزها هم وجود دارد كه همه موافق اين خط قرمزهاي محدود هستند كه از جمله آنها مي‌توان به مباني ديني، مصالح حكومتي و حريم خصوصي اشاره كرد. به نظر من بيشترين بد اخلاقي كتمان حقيقت است.»فضائلي در واكنش به صحبت‌هاي مدير مسوول «اعتماد» گفت: «ما مشكلي با معيارهايي كه آقاي حضرتي گفتند نداريم و اگر رعايت منافع ملي و فقهي در رسانه‌ها لحاظ شود، ما هم با حقيقت گويي مشكل نداريم. ايشان هم بر مسائل و احكام شرعي تاكيد داشتند كه ما هم با آن موافقيم. مسائل شرعي ما بسيار گسترده است كه يكي از آن رعايت حريم خصوصي است كه همه اينها در كنار هم نه به عنوان تبصره كه به عنوان ركن بايد رعايت شود.»مقدسي هم در واكنش به صحبت‌هاي حضرتي چنين گفت: «در بحث اخلاق رسانه‌يي فكر نمي‌كنم جريان‌هاي سياسي تقدم و تاخر داشته باشند و به نظرم همه تلاش مي‌كنند اخلاق رسانه را رعايت كنند. البته يك جايي منافع ملي ممكن است بيان حقيقت را محدود كند، شايد بيان حقايق گاهي به مصلحت جامعه نباشد و در جامعه به عنوان اولويت مطرح نباشد. اتفاقي كه در سال‌هاي حضور دولت اصلاحات شاهد آن بوديم اين بود كه تحت عنوان بيان حقايق، حرف‌هايي مطرح شد كه التهابات اجتماعي و اختلافات سياسي را در پي داشت. من معتقدم خيلي از مسائل كه تحت عنوان حقيقت بيان مي‌شد گاهي از حقيقت فاصله زيادي داشت. در دوران اصلاحات، تحت عنوان حقيقت‌گويي، شاهد توهين به آرمان‌هاي امام (ره) و مقدسات بوديم و باشعار دانستن حق مردم است به التهابات اجتماعي دامن زده مي‌شد.»



مساله اين است: مردم ضعيفند يا رشيد؟

در ادامه الياس حضرتي با بيان اين موضوع كه با دو نگاه مي‌توان با مردم برخورد كرد، گفت: «نگاه ما نسبت به مردم و افكار عمومي دو صورت دارد، يكي اينكه مردم را موجوداتي احساساتي و ضعيف بدانيم و حالت ديگر اين است كه مردم را مردمي رشيد و آگاه بدانيم. چرا براي مردمي كه امتحانات بزرگي مثل جنگ و انقلاب را پشت سرگذاشته‌اند بايد بيان حقيقت را تحت تبصره قرار دهيم تا روزنامه‌ها با چنين تيراژ محدودي به دست مردم برسد؟ به نظرم نبايد اينقدر براي بيان حقايق بايد و نبايد تعريف كنيم. متاسفانه افراد مختلف با سلايق مختلف مي‌آيند و خط قرمزهاي مختلف تدوين مي‌كنند. روزنامه شرق توقيف مي‌شود و هزاران نفر بيكار مي‌شوند اما دادگاه مي‌آيد و به راحتي آن را تبرئه مي‌كند. به نظر من ما بايد همه كساني كه در مسند قدرت هستند را نقد كنيم و البته كارهاي خوب‌شان را هم منعكس كنيم.»فضائلي با انتقاد از صحبت‌هاي حضرتي گفت: «به نظرم حرف زدن كار سختي نيست! يكي از معيارهاي مهم اخلاقي تطبيق عمل با حرف است. دوستان بروند و عملكرد روزنامه آقاي حضرتي را مرور كنند و ببينند ايشان و روزنامه‌شان به كدام بخش از حقايق پرداختند و به كدام يك از وجوه حقيقت نپرداخته‌اند. ما هم قبول داريم كه مردم فهيم و رشيدند اما آقاي حضرتي حاضرند به مخاطبين خود بگويند منابع مالي روزنامه‌شان از كجا تامين مي‌شود؟ متاسفانه دوستان وقتي تريبون پيدا مي‌كنند، فكر مي‌كنند فرصتي براي يكسري تسويه حساب پيدا كرده‌اند. كساني به مردم توهين كردند كه راي مردم را ناديده گرفتند. كساني كه مردم را رشيد مي‌دانند در عمل طوري رفتار كردند كه انگار مردم نابالغ هستند. كساني كه همين روزنامه‌ها را اداره مي‌كردند در عمل چگونه رفتار كردند؟ نمي‌شود زيبا سخنراني كنيم اما در ميدان عمل فهم و شعور براي مردم قائل نباشيم.»مقدسي در ادامه برنامه با بيان اينكه آزادي بيان در هرجامعه‌يي محدود به قانون، اخلاق و منافع جمعي است، گفت: «در كشورهايي كه منادي آزادي بيان هستند هم اتفاقا بيان خيلي از واقعيت‌ها هزينه‌هاي بسيار زيادي را در پي دارد. مثلا صحبت درباره هولوكاست در خيلي از كشورها امري است ناممكن! دقيق‌ترين نگاه به آزادي بيان و بحث نقد، نگاه رهبري است. آزادي بيان از ابتداي انقلاب در كشور وجود داشته و اين‌طور نبوده كه گفتن حقيقت با محدوديت مواجه باشد. همه ما اين را مي‌دانيم كه بيان خيلي از مسائل شايد به نفع جامعه نباشد.»



«اعتماد» پاك و روشن است

حضرتي با غيرمنصفانه خواندن صحبت‌هاي فضائلي گفت: «بحث من بحث كلي است، اينكه آقاي فضائلي به روزنامه ما توهين مي‌كنند پاك كردن صورت مساله است. همه‌چيز روزنامه اعتماد روشن است.»وي صحبت‌هايش را اين‌طور ادامه داد: « بحث انتقاد و بيان حقيقت مرزهاي ظريفي دارد. ممكن است برخي روزنامه‌ها با نگاه حزبي و جناحي وارد بحث نقد شوند كه اين موضوع نقد را به سمت انحراف و تحريف مي‌كشاند اما اينكه يك نفر به عنوان يك خبرنگار آزاد به دنبال كشف حقيقت باشد، بسيار ارزشمند است. به نظر من اگر منافع ملي براي ما اصل اساسي باشد، چه در دولت اصلاحات كه دوستان مرتب آن را مورد حمله قرار مي‌دهند و چه در دولت فعلي كه دوستان مرتب از عملكرد آقاي احمدي‌نژاد دفاع مي‌كنند بايد منصفانه نظر دهيم و منصفانه به جمع‌بندي برسيم.»فضائلي، مديرعامل موسسه سروش در انتهاي برنامه گفت: «بحث ما عملكرد دولت‌ها نبود كه بخواهيم از آقاي احمدي‌نژاد دفاع كنيم يا دفاع نكنيم! مورد تهمت را هم قبول ندارم، بحث من اين بود كه دوستان بيايند و منابع مالي خود را به صورت شفاف بيان كنند. اين هم بخشي از حقيقت است. فرصت و شرايطي در اين برنامه فراهم شده بود تا درباره اخلاق رسانه صحبت شود اما شاهد اين بوديم كه يك نوع فرصت‌طلبي صورت گرفت و بحث منحرف شد.»مقدسي هم در انتهاي برنامه با بيان اينكه بايد به يك مرامنامه اخلاقي دست پيدا كنيم، گفت: «من فكر مي‌كنم اهالي رسانه روي اين موضوعات خيلي كم بحث كرده‌اند مخصوصا بحث مرامنامه اخلاقي كه يكي از ضروريات رسانه‌يي است. من معتقدم بايد با كنار گذاشتن بحث‌هاي سياسي به ويژگي‌هاي اخلاقي بپردازيم.»