فصل مشترك سه رويداد :عباس عبدي

عباس عبدي

وضعيت هر جامعه‌يي از چند طريق قابل سنجش و شناخت است. يكي از شيوه‌هاي رايج، ‏استناد به آمار و ارقام است. براي نمونه با استناد به ارقام و اعداد رشد جمعيت، طلاق، جرم و ‏جنايت يا صادرات و واردات مي‌توان بخشي از جامعه را توصيف كرد و شناخت. ولي يك راه ‏ديگر هم براي شناخت جامعه وجود دارد، و آن استناد كردن به پديده‌ها و رويدادهاي خاصي ‏است كه هر كدام آنها مي‌تواند نشان‌دهنده وجهي از تحولات جامعه باشد. در اين يادداشت سه ‏پديده به نسبت عجيب را كه در يكي دو هفته اخير در ايران رخ داد با يكديگر مرور مي‌كنيم تا ‏ببينيم كه اين پديده‌ها معرف چه واقعيتي از جامعه ايران است. ‏

‏1ـ چند روز پيش در منطقه سعادت‌آباد كه جزو محلات طبقه بالاي تهران محسوب ‏مي‌شود، دو خودروي بنز و ب.‌ام.و كه به طور طبيعي خودروهاي طبقات پولدار جامعه هستند، ‏با يكديگر تصادفي جزيي مي‌كنند. فراموش نكنيم كه اين خودروها به طور معمول بيمه بدنه ‏دارند و خسارت تصادف اعم از اينكه مقصر باشي يا نباشي دريافت مي‌شود. با وجود اين ‏طرفين با يكديگر درگير مي‌شوند و يكي از رانندگان قمه‌يي را از خودروي خود بيرون آورده ‏و ديگري را مجروح مي‌كند، فرد مضروب فرار كرده و پس از سوار شدن بر خودروي خود، ‏ضارب را زير گرفته و مي‌كشد و صحنه را ترك مي‌كند. كل جريان باوركردني نيست. كسي كه ‏در اين منطقه باشد و چنين خودرويي زير پايش باشد، مرتكب اين رفتارها نمي‌شود، نه فقط به ‏دليل اينكه فرهنگ بالاتري دارد، بلكه مهم‌تر از آن، به اين دليل كه جان و زندگي براي او خيلي ‏مهم‌تر است كه وارد چنين مجادلاتي شود. ‏

‏2ـ يك جوان اصفهاني از مادرش درخواست مي‌كند كه خودروي (ظاهرا در همه جا پاي ‏يك خودرو در ميان است!) خود را به او بدهد تا به جايي برود، وقتي كه مادر مخالفت مي‌كند، ‏او را با چند ضربه چاقو مي‌كشد، وقتي برادرش بر اثر سر و صدا از خواب بيدار مي‌شود، او را ‏هم مي‌كشد، پدر كه تازه از خواب بيدار شده موضع مسالمت‌آميز مي‌گيرد تا بلكه مشكل بدتر ‏نشود كه او را هم مي‌كشد و سپس به صحنه‌سازي مي‌پردازد. براي اينكه با ابعاد اين فاجعه ‏آشنا شويد، كافي است گفته شود براساس مطالعه‌يي كه سال‌ها پيش انجام دادم، پس از استان ‏يزد كه كمترين نسبت قتل در آن رخ مي‌داد، استان اصفهان نسبت به ساير استان‌هاي كشور ‏كمترين قتل عمد را نسبت به جمعيت خود داشته است. به علاوه خانواده مذكور جزو طبقات ‏پايين جامعه نبوده و ظاهرا در سطوح خوب اجتماعي و فرهنگي قرار داشته‌اند و بالاخره اينكه ‏بهانه مورد قتل هم بسيار پيش افتاده بوده است.

‏3ـ از گذشته و به صورت سنتي در ايران ميان ورزش واليبال و بسكتبال با فوتبال تفاوت ‏مهمي وجود داشته است. هم ورزشكاران و هم تماشاگران دو ورزش واليبال و بسكتبال به ‏طور متوسط از سطوح اجتماعي و فرهنگي بالاتري نسبت به فوتبال برخوردار بودند. بسياري ‏از بازيكنان آن دانشجو و در حال تحصيل بودند، و در طرفداران و تماشاگران آن هم،‌چنين ‏تفاوتي ديده مي‌شد، لذا فضاي ورزشگاه‌ها و مسابقات اين دو ورزش قابل قبول‌تر از فوتبال ‏بود. ولي هفته گذشته خبري و تصويري را ديدم كه به‌طور كامل برخلاف اين پيش‌زمينه ‏تاريخي بود؛ در يكي از مسابقات باشگاهي واليبال، نه تنها ميان طرفداران درگيري ايجاد ‏مي‌شود، بلكه بازيكنان هم كه از اعضاي تيم ملي بودند، وارد درگيري شده و به زد و خورد مي‌پردازند! آن هم تيم واليبالي كه براي نخستين ‏بار به ليگ جهاني راه يافته است. تصوير نشان مي‌داد كه چگونه بازيكنان تيم ملي از ديوار ‏صاف بالا مي‌رفتند تا خود را به منطقه درگيري برسانند!!‏اين سه رويداد به ظاهر متفاوت، فصل مشتركي دارند كه همانا خستگي روحي و رواني، به ‏حاشيه رفتن مدارا و گفت‌وگو، كم ارزش شدن جان، همه‌گير شدن ستيز و فراموشي رقابت، حتي ‏در مواردي است كه اصلا انتظار آن نمي‌رود. وقوع قتل ميان دو نفر بنز و ب.‌ام.و سوار در ‏سعادت‌آباد، كشتن پدر و مادر و برادر به دست برادر براي هيچ و پوچ در اصفهان و در يك ‏خانواده طبقه متوسط به بالا، درگيري و زد و خورد در ميان تماشاگران واليبال و نيز بازيكنان ‏تيم ملي اين ورزش حتي با نيروي انتظامي، همه اينها نشان از واقعيتي اسفناك از وضعيت ‏جامعه ايران مي‌دهد، و بايد فكري به حال آن كرد. ‏كساني كه كشتن تعدادي دانش‌آموز در ينگه دنيا برايشان اينقدر مهم شده كه پيام تسليت ‏صادر كردند، بهتر است به جاي رصد كردن كهكشان ايالات متحده، نگاهي هم به سراي خود ‏كنند.هر كدام از اين رويدادها ‏مي‌تواند يك زنگ خطر و علامت بيماري باشد؛ بيماري خود ويرانگري اجتماعي. اگر اين‌گونه رويدادها نتواند ما را نسبت به محيط اجتماعي ‏خودمان حساس كند، ديگر بايد منتظر چه اتفاقي باشيم كه بيفتد؟